Częste pytania

Niektóre dzieci są bardziej żywe niż inne, a każde dziecko jest czasem niespokojne, nie potrafi się skoncentrować, czy łatwo się rozprasza. Dzieci i młodzież z ADHD różnią się od dzieci i młodzieży, u których występują te zupełnie normalne zjawiska związane z rozwojem, pod względem rozmiarów i nasilenia problemów. W porównaniu z innymi dziećmi w tym samym wieku występują u nich wyraźne objawy w trzech kluczowych obszarach: Zwracają one uwagę na siebie poprzez…

a. Osłabienie uwagi i koncentracji:
Dzieciom i młodzieży z wielkim trudem przychodzi dokończenie rozpoczętych czynności, potrafią się skoncentrować na jednej rzeczy tylko przez krótki czas i łatwo się rozpraszają.
b. Impulsywne zachowanie: 
Dzieci i młodzież mają skłonność do tego, by działać nagle i bez zastanowienia. Realizują to, co im przyjdzie do głowy, w ogóle nie zastanawiając się nad skutkami. Zaczynają odrabiać lekcje, nie czytając dokładnie zadania; wyrywają się z odpowiedzią, zanim usłyszą do końca pytanie i często przerywają innym.
c. Wyraźny niepokój: 
Dzieci często wstają podczas lekcji, przy odrabianiu zadań domowych czy w czasie obiadu.
Gdy się im powie, że mają być spokojne i siedzieć na miejscu, wtedy najczęściej potrafią się do tego dostosować tylko przez krótką chwilę. W wieku młodzieńczym niepokój ten się zmniejsza. Wśród pacjentów z ADHD rozróżnia się 3 podgrupy:
Typ impulsywny – z przewagą nadaktywności
Typ z przewagą nieuwagi
Typ kombinowany

Zjawiska te można zwykle zaobserwować w różnych obszarach życia, a więc nie tylko w rodzinie, ale także w przedszkolu czy szkole oraz w czasie wolnym spędzanym z rówieśnikami. Problemy te występują w nasilonym stopniu najczęściej w takich sytuacjach, w których od dzieci i młodzieży oczekuje się wytrwałości przez dłuższą chwilę, na przykład podczas lekcji, przy odrabianiu zadań domowych czy przy obiedzie.

Opisane problemy mogą występować w różnym stopniu nasilenia. U niektórych dzieci objawy są tak silne, że stają się widoczne w bardzo krótkim czasie.

Dzieci te są w przedszkolu i w szkole nieznośne, także dla rodziny mogą stanowić niezwykle duże obciążenie.

U większości dzieci problemy nie są jednak tak wyraźne. Nie występują one w takim samym stopniu we wszystkich sytuacjach. Granica pomiędzy normalnym zachowaniem dzieci a zachowaniem stanowiącym problem jest płynna.

Diagnozę można postawić tylko po dokładnym zbadaniu dziecka.

Gdy dziecko lub nastolatek wykazuje niepokój, trudności z koncentracją czy impulsywne zachowanie, nie znaczy to automatycznie, że ma ADHD, gdyż objawy te mogą też występować w innych zaburzeniach czy obciążeniach. Dlatego do postawienia diagnozy konieczne jest dokładne badanie.

Problemy te występują także u dzieci o obniżonej inteligencji (np. mających trudności w nauce). Są też jednak dzieci, które mają zarówno obniżoną inteligencję jak i ADHD. Czasem te objawy świadczą też o zbyt wysokich wymaganiach stawianych dziecku w szkole. Są też inne przyczyny tych problemów, które muszą być dokładnie sprawdzone.

ADHD rzadko występuje jako pojedyncze schorzenie. Najczęściej dzieci i młodzież dodatkowo wykazują zachowania opozycyjne i agresywne. W wieku szkolnym wiele dzieci z ADHD ma gorsze wyniki w czytaniu, ortografii czy liczeniu.

Ale już w wieku przedszkolnym u wielu dzieci można zaobserwować opóźnienie w rozwoju. Przede wszystkim jest to widoczne w rozwoju mowy, w rysowaniu czy w koordynacji ruchowej.

U wielu dzieci i młodzieży z ADHD z czasem pojawiają się lęki i niepewność, przez co mają mniej odwagi niż inne dzieci. Oprócz tego często są odrzucone przez rówieśników. Stosunki dziecka czy nastolatka z rodzicami bądź nauczycielami są często bardzo dużym obciążeniem.

W zależności od wieku pacjenta występują rozmaite symptomy czy zjawiska świadczące o ADHD. Objawy nadaktywności i impulsywności pojawiają się dość wcześnie. Natomiast zaburzenia uwagi często dają się wyraźnie zauważyć dopiero w szkole.

Jakie zjawiska charakterystyczne dla danego wieku świadczą o ADHD?

Wiek niemowlęcy: 
Długie fazy krzyku, problemy z jedzeniem i spaniem, odrzucanie kontaktu cielesnego, niepokój.
Wiek wczesnodziecięcy: 
Szybka zmiana aktywności, mało wytrwałości w zabawie, wyraźnie krnąbrne zachowanie, zwiększone ryzyko wypadków, deficyty motoryczne.
Wiek wczesnoszkolny 
Przeszkadzanie na lekcji, brzydkie pismo, nieporządek, specyficzne zaburzenia rozwoju umiejętności szkolnych, izolacja w klasie, częste zmiany szkoły, słaba akceptacja reguł w rodzinie i szkole, mała tolerancja na frustrację, agresywne zachowanie, gadatliwość i wydawanie głośnych dźwięków.
Wiek młodzieńczy: 
Zaniedbanie nauki, zachowanie opozycyjno-agresywne, lęki, depresje, kontakty z grupami z marginesu społecznego, często wypadki drogowe, skłonność do przestępczości i nadużywania różnych substancji.
Wiek dorosły: 
Brak zdolności planowania i organizacji, brak stałych relacji zawodowych i prywatnych, skłonność do zapominania, lęki, depresje, skłonność do przestępczości i nadużywania różnych substancji.

Do dziś nie ma jednoznacznego wyjaśnienia powstawania tych zjawisk. Większość naukowców jest jednak zgodna co do tego, że główne przyczyny leżą w zmianach sposobu funkcjonowania mózgu

Czynniki genetyczne: 
W badaniach naukowych neuroprzekaźników w mózgu udało się częściowo udowodnić typowe zmiany występujące u dzieci z ADHD.
Te czynniki genetyczne to najprawdopodobniej najczęstsze przyczyny choroby. Nie wyjaśniają jednak one całkowicie powstawania zaburzenia.
Czynniki społeczne: 
Warunki, w jakich dzieci dorastają w rodzinie, w przedszkolu i w szkole, w znacznym stopniu wpływają na nasilenie i przebieg tych zaburzeń.
Inne czynniki: 
Oprócz tego u niektórych dzieci do rozwoju zaburzenia mogą się także przyczynić komplikacje występujące w czasie ciąży, porodu lub w okresie noworodkowym.

Podstawową regułą dotyczącą pomocy jest stosowanie działań w tych obszarach, gdzie występują problemy, gdyż większość sposobów pomocy jest bardzo specyficzna. Nie możesz zatem oczekiwać na przykład, że dzięki terapii ruchowej oprócz zaburzeń koordynacji, występujących u wielu dzieci, nastąpi także poprawa typowych zaburzeń zachowania dzieci z ADHD w szkole. Tak samo nie można liczyć na to, że działania podejmowane w rodzinie automatycznie spowodują zmniejszenie problemów w szkole i odwrotnie. Dlatego z reguły potrzebna jest kombinacja działań.

Gdy problemy Twojego dziecka są bardzo duże, a i Ty próbowałeś już wielu rzeczy bez większego powodzenia, powinieneś poszukać profesjonalnej pomocy u psychoterapeuty. Poniższe kryteria mogą Ci pomóc w podjęciu decyzji:

  • Zaburzenia życia rodzinnego są znaczne.
  • Problemy w zachowaniu dziecka występują już nie tylko w rodzinie i są bardzo wyraźne. Dziecko ma przez to znaczne trudności w przedszkolu i w szkole.
  • Problemy w zachowaniu dziecka istnieją już od dawna.
  • W rodzinie występują także inne duże problemy, np. poważne problemy małżeńskie, problemy psychiczne innych członków rodziny.

Im więcej z tych czterech punktów pasuje do Twojego dziecka i Twojej rodziny, tym bardziej powinieneś się postarać o profesjonalną pomoc.

Większość psychoterapeutów oferuje terapie dla dorosłych, niektórzy jednak pracują także z dziećmi i młodzieżą. Są dwa różne rodzaje psychoterapii uznawane przez kasy chorych: psychoterapia głęboka i terapia behawioralna. U dzieci z objawami nadaktywności szczególnie sprawdziła się terapia behawioralna.

Przed rozpoczęciem terapii psychoterapeuta przez kilka wizyt będzie rozmawiał z Tobą o problemach i przeprowadzi badanie psychologiczne Twojego dziecka. Następnie będziesz mógł złożyć wniosek w swojej kasie chorych o terapię behawioralną dla dziecka. Musisz poczekać na zgodę kasy chorych, by uzyskać pewność, że terapia będzie przez nią finansowana. Kasa chorych zawsze wyraża zgodę tylko na określoną liczbę wizyt. Wielu psychoterapeutów pracuje też w Poradniach Zdrowia Psychicznego lub poradniach wychowawczych, oferując podobne terapie. W takim wypadku nie powoduje to kosztów, które musi pokryć kasa chorych.Narodowy Fundusz Zdrowia.

Terapeuta z pewnością będzie chciał także intensywnie pracować z Tobą i razem wypracowywać rozwiązania konkretnych problemów, jakie stwarza zachowanie Twojego dziecka w rodzinie. Może się zdarzyć, że terapeuta będzie intensywniej pracował z Tobą niż z Twoim dzieckiem. Będzie on próbował wraz z Tobą i dzieckiem odnieść ogólne zasady zawarte w niniejszym poradniku do Twojej szczególnej sytuacji i problemów. Jeśli sam masz problemy psychiczne, np. depresje, lęki czy problemy alkoholowe, albo jeśli masz poważne problemy z partnerem czy partnerką, wówczas warto samemu rozważyć skorzystanie z psychoterapii prowadzonej przez psychologa lub psychoterapeutę.

(Źródło: Zaburzenia hiperkinetyczne, Poradnik – Manfred Döpfner / Jan Frölich / Gerd Lehmkuhl)

Diagnozę mogą postawić tylko wykwalifikowani specjaliści: psychiatrzy dziecięcy i młodzieżowi, psychiatrzy, lekarze pediatrzy o specjalnych kwalifikacjach i inni lekarze specjaliści, jeśli zdobyli oni niezbędną wiedzę w tym zakresie. Dla diagnostyki ważna jest współpraca z innymi grupami specjalistów (psychologowie, pedagodzy).

Nie, ADHD i inteligencja są od siebie niezależne, czyli każdy może być chory, począwszy od osób słabo uzdolnionych aż po bardzo zdolne. Pacjenci z ADHD często jednak nie potrafią wykorzystać wszystkich swoich zdolności, dlatego też nie osiągają takich wyników, jakie mogliby osiągnąć.

W literaturze stale wskazuje się na fakt, że schorzenie dużo częściej dotyka chłopców. Jeśli spojrzeć tylko na „nadaktywność”, to rzeczywiście tak jest. Jeśli jednak za objaw przyjąć także zaburzenie uwagi bez nadaktywności, to liczby są do siebie mocno zbliżone.

Przez swoje impulsywne działanie bez zastanowienia często sprawiają one wrażenie bardziej agresywnych, niż są w rzeczywistości. Bowiem już niewielka irytacja wywołuje u nich niewspółmierną reakcję, przez co często są niezrozumiani przez innych. Ich agresja często jest też reakcją na zachowanie otoczenia (wzajemne oddziaływanie), z drugiej strony może też ona wynikać z ich zaburzonej percepcji (specyficzne zaburzenia rozwoju w zakresie percepcji i interpretacji), gdyż często trudność polega na rozpoznaniu i interpretacji mimiki i gestów innych osób.

Także własna mowa ciała często nie wyraża ich wyobrażeń w sposób prawidłowy. Wynikiem tego są powtarzające się błędne interpretacje, które utrudniają komunikację, często prowadząc do kłótni.

Niezależnie od rozmiarów i fenotypu choroby w grę wchodzą medyczne, psychologiczne i pedagogiczne formy terapii. O tym, gdzie rozpocząć terapię, należy zdecydować indywidualnie. Można ją rozpocząć od dziecka lub od rodziców, w domu lub w szkole. W większości wypadków ważna będzie współpraca wszystkich tych osób. W kwestii rodzaju terapii pewną rolę odgrywają także okoliczności zewnętrzne, takie jak np. dostępność terapeutów na miejscu, odległości itp.

Nie, żadna terapia nie zdoła wyleczyć schorzenia, ale odpowiednia terapia może spowodować bardzo dużą poprawę. Oprócz tego w grę wchodzi też dojrzewanie funkcji społecznych i kognitywnych, które sprawia, że pierwotne zaburzenie nie będzie później nosiło znamion choroby.

Okres terapii zależy od rozmiarów zaburzenia i procesu rozwoju dziecka i nastolatka. Przy dobrym wsparciu i korzystnym przebiegu rozwoju wielu chorych daje sobie później radę bez pomocy medycznej. Mniejsza część potrzebuje opieki medycznej i farmakologicznej także w wieku dojrzewania i, jak dzisiaj wiemy, również w wieku dorosłym.

Po starannym postawieniu diagnozy i dokładnym uświadomieniu opiekuna terapia farmakologiczna jest z reguły pewna, bezpieczna, bardzo skuteczna i niegroźna. Długotrwałe skutki uboczne nie są znane. Stymulanty nie powodują uzależnienia dzieci nadaktywnych i nie wywołują euforii. W ciągu ponad 60 lat leczenia nadaktywnych dzieci stymulantami nie wystąpił ani jeden przypadek uzależnienia. U nieleczonych nadaktywnych dzieci występuje natomiast o wiele większe niż u dzieci zdrowych ryzyko późniejszego, uwarunkowanego chorobą uzależnienia od alkoholu lub narkotyków.

Terapia farmakologiczna daje najlepsze wyniki, gdy jest włączona w całościową koncepcję leczenia.

Do góry